opis

skpt.warszawa@gmail.com

Kartka z Kalendarza

Kartka z kalendarza – 14 października

Kartka z kalendarza – 14 października

Choć większość z nas udała się dziś o poranku jak w każdą środę do pracy, to mamy dziś dzień świąteczny. Świadczy o tym fakt, iż w szkołach nie ma lekcji, a nauczyciele wychodzą z naręczami kwiatów. A 14 października w całej Polsce celebrowany jest dzień Komisji Edukacji Narodowej. Dlaczego 14 października, dlaczego o tym piszemy i jak do tego doszło?

Przyczyny powołanie KEN należy szukać w Rzymie na początku 1773 r., gdzie papież Klemens XIV, ugiąwszy się pod rządaniami Francuzów rozwiązał zakon jezuitów. Od jego powstania w połowie XVI w. członkowie Towarzystwa Jezusowego stali się jednymi z najbardziej wpływowych zakonników na dworach zachodniej Europy, pełniąc nieraz funkcję spowiedników monarchów. Nadto jezuici zoorganizowani na kształt wojska, sprawowali pieczę nad edukacją. Tak też było w Rzeczypospolitej, gdzie dominowały szkoły jezuickie i pijarskie, kształcące młodzież szlachecką. W chwili rozwiązania zakonu jezuitów powstała olbrzymia próżnia. Problemem były również dobra, które z chwilą kasaty stawały się „bezpańskie”. Moment likwidacji Towarzystwa Jezusowego przypadł na ciężkie czasy I rozbioru. Obradujący na Zamku Królewskim w Warszawie Sejm miał głównie za zadanie potwierdzić „dobrowolne” cesje terytorialne na rzecz ościennych mocarstw. Jednak stał się on również narzędziem naprawy systemu politycznego.

A co dokładnie uchwali posłowie owego 14 października 1773 r. Głos oddajmy protokołowi (pisownia oryginalna):

„1mo. Ustanawiamy Kommissyą w Warszawie odpracować się maiącą do edukacyi młodzi szlacheckiey, pod protekcyą I.K. Mci P. n. M. do ktorey ex Senatu, et Ministerio: Wielebnych WW. y UU Ignacego Massalskiego Biskupa Wileńskiego, Xiążęcia Poniatowskiego Biskupa Płockiego, Chreptowicza Podkanclerzego Lit. ex Ordine equestri Ignacego Potockiego Pisarza L. Xiążęcia Adama Czartoryskiego Generała Ziem Podolskiech, Andrzeia Zamoyskiego Kawalera Orderu Orła białego, Ponińskiego Starostę Kopanickiego, wyznaczamy. Ta kommissya pod prezydencyą wzmiankowanego Wielebnego Imci Xiędza Biskupa Wileńskiego, lub in absentia iego, pod prezydencyą pierwszego in Ordine Kommissarzow teraz wyznaczonych do Seymu ordynaryinego w roku da Bog 1780 trwać ma, a na ow czas, gdy się Stanom Rzeczpospolitey tak zdawać będzie, ciż sami potwierdzeni albo odmienieni per sexennium tęż funkcyą sprawować będą w przypadku śmierci na którego z Kommissarzow, albo złożenia Kommissarstwa per recessum officiosum od niego, I. K. Mość P. n. M. inszego sposobem przepisanym dla Kommissyi Skarbowey y Woyskowey w konstytucji 1764 substituere zechce; odtąd tedy wszystkie generalnie akademie, gymnasia, kolonie akademicie, szkoły publiczne, żadnych nie wyłączaiąc, z tym wszystkim, co tylko do wydoskonalenia nauk y ćwiczenia w nich młodzi szlacheckiey ściągać się może, pod dozor y rozrządzenie kommissyi tey oddaiemy oraz ordynacyi ułożenie względem czynności iey do approbacyi albo poprawy przez Nas zlecamy.”

Chociaż być może pierwszy przewodniczący KEN – biskup Massalski nie zasłużył się dla pomyślności ojczyzny, zaś w 1794 r. został powieszony w bieliźnie na jednej z latarnii warszawskich, to sama Komisja stała się jednym z najważniejszych dokonań czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. Znany historyk Norman Davis postawił kiedyś tezę, iż dzieło KEN, czyli wykształcenie nowego pokolenia końca XVIII w. dało Polakom siłę do stawienia oporu w XIX w. oraz przetrwania Narodu.

Na ilustracji druk projektu „Ustaw Kommisyi…” ze zbiorów AGAD.

Leave a Reply:

You don't have permission to register