Kartka z kalendarza – 10 czerwca
Dnia 10 czerwca 1941 w Warszawie w wieku 82 lat zmarł Ludwik Krzywicki, filozof i socjolog. Pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej z terenu Mazowsza. Ukończył w Płocku Gimnazjum Gubernialne, które obecnie powszechnie jest znane pod nazwą „Małachowianka”. Jak młody chłopak zetknął się dziełami pozytywistów, z którymi silnie się identyfikował.
W 1878 r. dostał się na Cesarski Uniwersytet Warszawski na wydział matematyki. Dwa lata później przeczytał dzieło, które odmieniło jego pogląd na życie. Był nim słynny „Kapitał” Karola Marksa. Krzywicki czynnie zaangażował się w tworzący się wówczas ruch komunistyczny. Działalność ta ściągnęła na niego oko czujnej carskiej policji, przez co młody Krzywicki musiał udać się na emigrację, odwiedzając po drodze Kraków, Lipsk, Berna, Paryż. W tym też okresie udało mu się spotkać z czołowymi przedstawicielami rodzącego się komunizmu. Korespondował również z Marksem i Engelsem.
Przez blisko półroczny okres pobytu w Zurychu przysłuchiwał się uniwersyteckim wykładom Richarda Avenariusa. Od 1885 r. w Paryżu objął Krzywicki redakcję „Przedświtu”. W nim i w „Walce Klas” umieścił blisko 30 różnych artykułów, zaliczanych powszechnie do szczytowych osiągnięć polskiej myśli socjalistycznej ówczesnej doby. Studiował także w Ecole d’Anthropologie. Do Lwowa przybył na jesieni 1885 roku, gdzie obok publicystyki podjął wykłady w tajnych kółkach młodzieży socjalistycznej. Tam zawarł związek małżeński z poznaną w Zurychu rosyjską studentką medycyny Rachelą Feldberg, a także poświęcał ten czas pracy naukowej z zakresu etnologii, archeologii i antropologii.
Pod koniec lat 80. XIX w. powrócił do Warszawy, gdzie wykładał, ale również dalej działał politycznie. Współtworzył pierwszą partię polityczną polskiej klasy robotniczej – Proletariat. Stał się jednym z głównych teoretyków i publicystów wczesnego okresu rozwoju polskiego ruchu robotniczego. Jako pierwszy w Polsce teoretyk marksistowski już w młodym wieku został uznany za duchowego przywódcę ówczesnego pokolenia demokratycznej socjalistycznej inteligencji polskiej. Nazwany był trochę przekornie „papieżem polskiego socjalizmu”.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. pracował w kilku placówkach naukowo-badawczych i uczelniach. Kierował katedrą historii ustrojów społecznych Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutem Gospodarstwa Społecznego. W 1938 r. Instytut Gospodarstwa Społecznego wydał jubileuszową księgę pamiątkową na jego cześć. Za swe osiągnięcia na polu nauki powołany został w skład Polskiej Akademii Umiejętności. Jednogłośnie wybrano go też na przewodniczącego nowo powstającego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. W latach 30. zajął wybitną pozycję jako socjolog i uczony. Jego dorobek jest ogromny, zarówno pod względem liczby dzieł, jak i tematyki. Wydał m.in. fundamentalną pracę Społeczeństwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost (1937). Spisał także trzytomowe wspomnienia, ogłoszone drukiem już pośmiertnie.
Ilustracja za Wikipedia Commons.
