2 września
2 września 1800 r. w Dobrutach niedaleko Szydłowca (wg innych źródeł w samym Szydłowcu) zmarł Maciej ks. Radziwiłł na Nieświeży herbu Trąby. Przeżył niecałe 51 lat i był przedstawicielem jednego z najpotężniejszych, o ile nie najpotężniejszego rodu możnowładczego w Polsce. Co ciekawe urodził się w Warszawie.
Sprawował urząd podkomorzego wielkiego litewskiego od roku 1786 r., aż do końca Rzeczpospolitej. Był jednym z członków Sejmu Czteroletniego i brał czynny udział w pracach nad Konstytucją 3 Maja, jak również dalszym planem reform państwa. Szczyt popularności Macieja Radziwiłła przypadł na rok 1792 r., na czas wojny polsko-rosyjskiej. Wówczas to na usługi państwa oddał wszystkie wojska, milicje, twierdze i arsenały należące do niego oraz Dominika Hieronima Radziwiłła. Trzeba w tym miejscu wspomnieć, iż klucz dóbr radziwiłłowski stanowił olbrzymie posiadłości, pozwalające ich właścicielom na wystawienie wojska lepiej uzbrojonego niż wojsko koronne i litewskie. Dobra Radziwiłłów były de facto osobnym państwem w państwie. Za ten czyn na sesji sejmowej 25 maja 1792 r. wyrażono wdzięczność dla obydwu Radziwiłłów, zaś do Maciej skierował do Komisji Wojskowej list ze słowami: „pierwej Ojczyznę a potem dom Radziwiłłowski widzieć żądam szczęśliwie”.
Wojna 1792 r. skończyła się dla Rzeczpospolitej niepomyślnie. Władzę w kraju przejęli targowiczanie. Nie jest niczym dziwnym, iż Maciej Radziwiłł, chcąc odnaleźć się w nowej rzeczywistości politycznej przystał do tego obozu, tak jak wielu innych. Był to czyn typowo oportunistyczny, gdyż rozpoczął spiskowanie nad zbliżającą się insurekcją kościuszkowską. W chwili jej wybuchu został powołany jako członek Deputacji Skarbu Publicznego Litewskiego. Rozumiejąc wagę insurekcji oraz konieczność poparcia jej przez całe społeczeństwo, a nie tylko przez szlachtę, nie czynił żadnego problemu swoim pańszczyźnianym poddanym, którzy szli walczyć. Pochowany został w Szydłowcu, najprawdopodobniej pod ołtarzem głównym. Po jego śmierci jego majątki ziemskie znajdujące się pod zaborem austriackim zostały zarekwirowane przez rząd i sprzedane w licytacji Annie Zamoyskiej Sapieżynie.
Warto jeszcze wspomnieć, iż Maciej Radziwiłł był kompozytorem i librecistą, co wyróżnia go na tle polskich czy litewskich możnowładców. Znane są 2 libretta Macieja Radziwiłła napisane w Nieświeżu, w okresie rozkwitu teatru dworskiego po roku 1780. Miało to związek ze sprowadzeniem przez ks. Karola Radziwiłła „Panie Kochanku” aktorów i muzyków (J.D. Holland, V. Nicollini), założeniem szkoły muzyczno-baletowej, której uczniowie rekrutowali się z miejscowej ludności, oraz zespołu baletowego (kierowanego przez Pettinatiego i Łojkę). Maciej Radziwiłł napisał libretto do opery „Agatka, czyli Przyjazd pana”, wystawionej 1784 podczas wizyty króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (muzyka J.D. Hollanda lub A. Danesiego), oraz do własnej 3-aktowej opery „Wójt osady albańskiej”, reprezentującej nurt komedii muzycznej o tematyce chłopskiej, wystawionej w 1786 w letniej rezydencji Radziwiłłów w Albie k. Nieświeża.
Libretto opery „Agatka” ma charakter sielankowy: na tle wątku miłosnego poruszane są sprawy społeczne (relacja dobry pan – poddani). Tekst wyróżnia się wśród innych librett z tego okresu, gdyż jest w całości wierszowany, zarówno w partiach śpiewanych (przewaga 8-zgłoskowca), jak i mówionych (przewaga 13-zgłoskowca). Maciej Radziwiłł wykorzystał w sztuce lokalną m.in. lokalną gwarę, gdyż postacie z ludu mazurzą. Po przeniesieniu się do Wilna (1788) Radziwiłł komponował utwory orkiestrowe, kameralne i fortepianowe, w tym 3-częściowe „Divertimento D-dur” o rozbudowanej obsadzie instrumentalnej, 3-częściową „Serenadę B-dur” w stylu wczesnoklasycznym, polonezy orkiestrowe, m.in. „La chasse”.
Próbka umiejętności kompozytorskich księcia, czyli allegro moderato scherzando: https://www.youtube.com/
Portret za Wikimedia Commons.
