Kartka z kalendarza – 15 września
15 września 1778 roku prezesem Kolegium Kościelnego warszawskiego Zboru Ewangelicko-Luterańskiego, jak wówczas oficjalnie zwała się parafia Św. Trójcy, został Michael Gröll (Michał Grell), warszawski drukarz i wydawca.
Gröll był drugim prezesem kolegium w historii parafii. Objął to stanowisko po nieocenionym Piotrze Tepperze, który doprowadził do legalizacji zboru, jego uniezależnienia się od Węgrowa i rozpoczęcia budowy kościoła Św. Trójcy. Tepper z życia kościelnego się nie wycofał, pozostające seniorem prowincji małopolsko-mazowieckiej, jednak właśnie Gröllowi przypadł nadzór nad wybudowaniem kościoła. On też dokonał uroczystego otwarcia świątyni i przekazania kluczy zarządcy, takimi oto słowy: „Klucz ten doręczam wam w imieniu zboru, abyście używali go na żądanie Pasterzy zboru tego przy otwieraniu drzwi tej świątyni, podczas nabożeństw i takowe zamykali wedle udzielonych wam pisemnych instrukcji”.
Jednak nie z działalności w swej parafii Gröll najbardziej jest znany. jego działalność wydawnicza u schyłku doby saskiej i za czasów stanisławowskich jest nie do przecenienia. W Warszawie osiadł w 1759 roku. August III przydzielił mu kwaterę na Zamku i nadał tytuł komisarza królewskiego. Jego biuro było faktycznie pierwszą warszawską agencją reklamową, a wydawane pismo, „Warszawskie Extraordynaryjne Tygodniowe Wiadomości”, pierwszym polskim periodykiem z ogłoszeniami.
W 1763 otworzył Gröll na Marywilu księgarnię pod szyldem „Księgarnia Poetów Narodowych”. Prowadził ją w bardzo nowoczesny sposób. Jako pierwszy drukował katalog wydawniczy. A że ze sprzedaży książek w XVIII w. (jak i dzisiaj) trudno było wyżyć, asortyment uzupełniał meblami, „artykułami wyposażenia wnętrz”, zegarami, a nawet medykamentami. To właśnie sprzedaż leków przyniosła naszemu wydawcy majątek.
Gröll druk swoich wydawnictw drukarniom pijarów i jezuitów (!), a także drukarniom w Dreźnie i Lipsku. Jednak w 1778, na mocy królewskiego przywileju, wybudował własną drukarnię, wyposażoną w cztery prasy. Czcionki przygotował warszawski giser Piotr Zawadzki, a papier dostarczała papiernia w Jeziornie.
W oficynie Grölla ukazywały się najważniejsze pozycje polskiego i europejskiego Oświecenia. Drukował Kniaźnina, Kołłątaja, Staszica, Karpińskiego, Krasickiego, Naruszewicza, Trembeckiego, Zabłockiego, Niemcewicza, Racina, Monteskiusza, Rousseau, Moliera, Woltera. U niego ukazał się kodeks Zamoyskiego i Konstytucja 3 maja, a także „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, pierwsze polskie pismo literackie. Gröll wprowadził również honoraria autorskie, choć, jak opisuje to anonimowa fraszka, niezbyt wysokie:
Mój poeto, co u kata,
Za sto wierszy, chcesz dukata?
Tytuł, ryty i okładki,
Druki nowe, papier rzadki,
A więc wiersze, policz proszę,
Nie wypadną po dwa grosze!
W 1777 Michał Grell otrzymał od króla Stanisława Augusta medal Merentibus, najwyższe „cywilne” odznaczenie epoki, i godność honorowego doradcy monarchy.
W czasach powstania kościuszkowskiego sędziwy już Gröll udostępnił swą drukarnię władzom powstańczym. W niej tłoczono powstańcze dokumenty, obwieszczenia i dzienniki, w niej również wyprodukowano pierwsze polskie banknoty, Bilety Skarbowe, zaprojektowane przez syna wydawcy, Karola Grölla.
Executive Summary: 15 września 1778 roku Michał Gröll został zwierzchnikiem warszawskiego zboru ewangelickiego. Gröll był przede wszystkim czołowym księgarzem i wydawcą epoki oświecenia, oraz zaufanym człowiekiem Augusta III i Stanisława Augusta.
Ilustracja: http://ewangarda.org/
