Kartka z kalendarza – 1 września
Witamy po wakacyjnej przerwie. Wspomnimy dziś rocznicę nie tylko przytłoczoną powagą dzisiejszej daty, ale i niemodną – lecz chyba niesłusznie zapomnianą.
1 września 1882 roku zainaugurowała swą działalność założona w Warszawie Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, znana później jako 'I Proletariat’ lub 'Wielki Proletariat’. Tego dnia wydała odezwę, w której, w imieniu polskich robotników, deklarowano rozpoczęcie walki klas, dążenie do wyzwolenia klas pracujących spod burżuazyjnego ucisku, nawoływano do równouprawnienia kobiet, wyznań i narodowości, demokratyzacji życia publicznego i wolności słowa.
Manifest ten nie był zawieszony w próżni. Przełom lat 70 i 80 XIX wieku to okres rusyfikacyjnego wzmożenia spod znaku Apuchtina i zaostrzenie kursu wobec ruchów robotniczych. Wiosną 1882 roku Warszawa była świadkiem pierwszego masowego strajku robotników – pracowników warsztatów Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Strajk był odpowiedzią na próby obniżki prac i zwolnień; został stłumiony siłowo przez siły policyjne.
Właśnie w cieniu tych wydarzeń grupa działaczy, na czele z przybyłym nieco wcześniej ze Szwajcarii Ludwikiem Waryńskim, stworzyła struktury organizacyjne partii i przygotowała wspomnianą odezwę. Masowa działalność partii trwa rok. Udało się zorganizować struktury i strajki w wielu miastach Królestwa. We wrześniu 1883 roku udaje się wydać pierwszy numer pisma „Proletaryat”, którego winietę wszyscy dorośli Czytelnicy pamiętają na pewno ze starej stuzłotówki. Wkrótce potem większość kierownictwa zostaje partii aresztowana, a jej aktywność zdecydowanie przygasa. Kres I Proletariatowi przynosi rok 1886 i śmierć Stanisława Kunickiego, pierwszego straconego więźnia politycznego od czasów powstania styczniowego.
Ilustracja: wikimedia.org
