Kartka z kalendarza – 13 stycznia
13 stycznia 1932 przed Sądem Okręgowym w Warszawie zapadł wyrok w tzw. „procesie brzeskim”. W jego wyniku skazano na kary od 1,5 do 3 lat przywódców Centrolewu. Na ławie oskarżonych w 1931 r. zasiedli Norbert Barlicki, Adam Ciołkosz, Stanisław Dubois, Mieczysław Mastek, Józef Putek, Wincenty Witos, Adam Pragier, Władysław Kiernik, Kazimierz Bagiński, Adolf Sawicki i Herman Lieberman. Byli oni oskarżeni o przygotowywanie zamachu stanu na ówczesne władze RP.
Sam proces poprzedził kilkumiesięczny pobyt przywódców Centrolewu w Twierdzy Brzeskiej. Stosowano tam wobec oskarżonych tortury zarówno fizyczne jak i psychiczne, takie jak pozorowane egzekucje. Władze odmawiały kontaktu oskarżonym z rodzinami, jak i ich obrońcami.
Proces brzeski stanowi najczarniejszą kartę polskiego wymiaru sprawiedliwości doby II Rzeczypospolitej. Nie był to również jedyny proces polityczny w okresie rządów sanacji. Jest to dobitny przykład, iż Polska po przewrocie majowym była państwem autorytarnym.
Warto zacytować wypowiedź z protokołu procesu niekwestionowanego przywódcy ruchu chłopskiego Wincentego Witosa: „Wysoki Sądzie, ja byłem prezesem tego rządu, który został przez zamach majowy obalony. Nie ja więc knułem zamachy, nie ja robiłem spiski, ale ja wraz z rządem stałem się ofiarą spisku i zamachu. (..) Wierzyłem zawsze i wierzę, że w Polsce jest sprawiedliwość i prawo, ale nie tylko prawo, ale równe prawo dla wszystkich. (..) Dlatego siedząc dziś na ławie oskarżonych, (..) spodziewam się, że wreszcie przyjdą w Polsce takie zmiany, gdy prawo i sprawiedliwość będą pełne, gdy na ławie oskarżonych zasiądą także i ci, którzy nie tylko myśleli, ale i dokonali zamachu”.
Wszyscy oskarżeni poza Adolfem Sawickim, zostali uznani winni zarzucanych im czynów. Votum separatum od wyroku skazującego zgłosił jeden z sędziów orzekających w sprawie Stanisław Leszczyński, opowiadając się za uniewinieniem wszystkich oskarżonych.
Na emigrację udali się Wincenty Witos, Władysław Kiernik, Herman Lieberman, Kazimierz Bagiński i Adam Pragier. Epilogiem procesu brzeskiego był dekret prezydenta RP Władysława Raczkiewicza z dn. 31 października 1939 r., a zatem już po przegranej kampanii wrześniowej, w którym to wszystkich skazanych w procesie brzeskim objęła amnestia.
Warszawski wątek tego wydarzenia jest taki, iż rozprawy odbywały się w budynku Sądu Okręgowego, który mieścił się wówczas w Pałacu Paca, przy ul. Miodowej. Dziś mieści się tam Ministerstwo Zdrowia.
Zdjęcie: NAC
Opis: Fragment rozprawy. Widoczni m.in.: sędziowie: przewodniczący Klemens Hermanowski (1. z prawej), Jan Rykaczewski (2. z prawej) oraz prokuratorzy: Robert Rauze (3. z prawej) i Witold Grabowski (4. z prawej).
