Kartka z kalendarza – 22 czerwca
Przypomnimy dziś jeden z epizodów trudnych lat okupacji niemieckiej, który został upamiętniony tablicą. Jej fotografia stanowi ilustrację naszej kartki z kalendarza. Dnia 22 czerwca 1942 r. na przy ul. Saskiej 91 żołnierze Gwardii Ludowej zlikwidowali trzech agentów Gestapo. Po 10 latach w 1952 r. upamiętniono tę akcję wzmiankowaną tablicą. Warto zwrócić uwagę, iż jej kompozycja jest tożsama z tablicą wiszącą na kamienicy przy Nowym Świecie 15/17, gdzie obecnie znajduje się Empik. Można w tym miejscu zadać pytanie dlaczego zdarzenie tak epizodyczne, jak zamach na agentów tajnej niemieckiej policji doczekał się tak znaczącego upamiętnienie? Powodów jest kilka.
Po pierwsze jest to jedna z pierwszych akcji zbrojnych wymierzonych w okupanta przez Gwardię Ludową w Warszawie. Sama organizacja został powołana do istnienia na początku 1942 r. w oparciu o istniejące wcześniej komórki PPR. Decyzja w tym zakresie wyszła od kierownictwa ZSRR, które po ataku Niemiec na Związek szukało sposobu na korzystne dla siebie rozstrzygnięcie polskiej sprawy. W zamyśle GL miała wzniecić powszechną wojnę partyzancką, która zaangażowała by znaczne siły niemieckie na tyłach. Niestety cenę takiej akcji poniosłaby ludność cywilna, w myśl niemieckiej zasady, że za jednego poległego żołnierza należy rozstrzelać dziesięć przypadkowych osób.
W założeniu GL miała stanowić istotny czynnik na froncie wschodnim. Ale w tym miejscu plany zderzają się z brutalną rzeczywistością. Zabicie 3 agentów Gestapo nie można bowiem uznać za akcję, który mogłaby zachwiać nawet warszawskimi strukturami okupacyjnymi. GL nie miała środków, ani wiedzy jak AK. Nie miała również powszechnego poparcia, bo choć GL odwoływała się do walki z hitlerowcami, to stanowiła zbrojne ramię organizacji proradzieckiej. To wszystko złożyło się na to, że jej działalność miała ograniczony charakter.
Po drugie w chwili kiedy po zwycięskiej wojnie w Polsce rozpoczęto budowę systemu komunistycznego, powstała nagląca potrzeba stworzenia nowej symboliki, do której można by się odwołać tworząc nowy mit narodowo-robotniczy. Ta potrzeba zrodziła tablice upamiętniające bardziej lub mniej znaczące akcje GL, które w zamyśle miały przyćmić działania Polskiego Państwa Podziemnego. Warto jednocześnie zwrócić uwagę, że autor bądź autorzy tablicy projektując ją kierowali się estetyką radziecką, umieszczając na niej komunistyczne gwiazdy. Wynika to też z okresu kiedy omawiana tablica została wykonana, czyli w 1952 r., a zatem przed śmiercią Stalina.
