Kartka z kalendarza – 13 marca
Gorzkie żale, przybywajcie, –
Serca nasze przenikajcie.
Rozpłyńcie się, me źrenice, –
Toczcie smutnych łez krynice.
Słońce, gwiazdy, omdlewają, –
Żałobą się pokrywają.
Gorzkie Żale to popularne w Polsce nabożeństwo pasyjne, połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem pasyjnym. Odprawiono je po raz pierwszy 13 marca 1704 roku w kościele Świętego Krzyża.
Do dziś posługę w nim pełnią księża Misjonarze, kiedyś wspierani przez działające przy świątyni świeckie Bractwo Świętego Rocha.
Bractwo to było najaktywniejszym chyba bractwem religijnym epoki, zwłaszcza na polu charytatywnym i liturgicznym, o czym świadczy rola, jaką odegrało podczas zarazy, która miała miejsce w latach 1624-25.
Chcąc skłonić do udziału w udziału w nabożeństwie wielkopostnym jak największą ilość wiernych, ówczesny proboszcz parafii Świętego Krzyża w Warszawie, ks. Michał Bartłomiej Tarło, postanowił przy świętokrzyskiej świątyni wprowadzić specjalną formułę nabożeństwa pasyjnego.
Zadanie to powierzył promotorowi Bractwa św. Rocha ks. Wawrzyńcowi Stanisławowi Benikowi. Ks. Benik opracował formułę nabożeństwa. Do jego odprawiania przygotowywano w okresie Wielkiego Postu specjalnie kościół i ołtarz główny. Odprawiano je po Sumie lub Nieszporach. Po skończonym nabożeństwie głoszono kazanie, a następnie odbywała się procesja ze świecami. Wkrótce – w roku 1707 – autor opracował i wydał agendę nabożeństwa drukiem pod iście barokowym tytułem „Snopek Miry z Ogroda Gethsemańskiego, albo Żałosne Gorżkiej Męki Syna Bożego, Co Piątek, a mianowicie podczas Passyey w Niedziele Postu Wielkiego po południu, około godzin Nieszpornych Rospamiętywanie z Przydatkiem Krociuchnego Nabożeństwa do Najświętszego Sakramentu, Za staraniem y kosztem Ich Mościów PP. Braci y Sióstr Konftraterniy Rocha S. przy Kościele Farnym S. Krzyża w Warszawie założoney zebrany, y do druku Podany”.
Stolica Apostolska nie tylko pozwoliła na odprawianie Gorzkich żalów, ale także udzieliła uczestnikom odpustów cząstkowych lub zupełnych.
Początkowo Gorzkie żale śpiewano w kościele Świętego Krzyża w Warszawie przez cały rok. Zwyczaj ten jednak nie wytrzymał próby czasu i z czasem go zmieniono. Ostatecznie przyjął się zwyczaj odprawiania Gorzkich żalów tylko w okresie Wielkiego Postu. Gorzkie żale śpiewa się także w Wielki Piątek przy Bożym Grobie. Nabożeństwo to jest tradycją wyłącznie polską.
Ilustracja: wikimedia.org
