Kartka z kalendarza – 21 lipca
21 lipca 1907 roku urodził się w Warszawie Kazimierz Moczarski, pisarz, dziennikarz, oficer AK, więzień polityczny. Autor słynnych „Rozmów z katem”.
Wychował się w rodzinie nauczycielskiej o tradycjach socjalistycznych i niepodległościowych. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim i dziennikarstwo w Wyższej Szkole Dziennikarskiej. Po okresie fascynacji Piłsudskim przechodzi na pozycje opozycyjne wobec sanacji i wiąże się z ruchem liberalnych Klubów Demokratycznych.
Od 1940 roku należał do ZWZ-AK. Służył w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy KG AK. Od 1944 r. kierował działem dochodzeniowo-śledczym warszawskiego okręgu Kierownictwa Walki Podziemnej, jednostką odpowiedzialną za ściganie przestępstw popełnianych przez Polaków, w rodzaju kolaboracji, donosicielstwa czy szmalcownictwa. Podczas powstania kierował działalnością radiostacji i redagował „Wiadomości Powstańcze”.
Po rozwiązaniu AK trafił do struktur Delegatury Sił Zbrojnych. Nie był jednak zwolennikiem pozostawania w konspiracji. Liczył na wolne wybory i utrzymanie pluralizmu politycznego. Z tą myślą współtworzył struktury odrodzonego, jawnego Stronnictwa Demokratycznego.
O tym, jak niecelne były to nadzieje, przekonał się już w sierpniu 1945 roku, gdy został aresztowany przez UB. W kolejnych procesach, poprzedzonych wyjątkowo okrutnymi torturami, otrzymywał kolejne wyroki, włącznie z karą śmierci. Podobne szykana spotkały też jego żonę, Zofię. Spędził w więzieniu dziesięć lat, uzyskując rehabilitację dopiero w 1956 r. W ciągu tych dziesięciu lat najbardziej znaczące było zapewne pół roku, spędzone w celi z Jürgenem Stroopem, katem warszawskiego getta. Epizod, który w zamyśle oprawców miał go upokorzyć, po latach przekuł na swoje najsłynniejsze dzieło.
Po zwolnieniu z więzienia Moczarski ponownie zaangażował się w życie publiczne. Należał do Klubu Krzywego Koła. Był redaktorem w „Kurierze Polskim”. Sprzeciw wobec antysemickich czystek kosztował go utratę pracy. Ostatnie lata życia poświęcił na opracowywanie „Rozmów z katem”, publikowanych w latach 1972-74 w „Odrze”. Zmarł w 1975 roku.
„Rozmowy z katem” wydano w formie książkowej w 1977 r., a w wersji nieocenzurowanej dopiero w 1992. Książkę przełożono na kilkanaście języków, łącznie z japońskim, doczekała się również adaptacji teatralnych i telewizyjnych.
