Kartka z kalendarza – 28 lipca
28 lipca 1826 r. zmarł w Warszawie w obecnym Pałacu Prezydenckim gen. Józef Zajączek herbu Świnka, postać o bardzo ciekawym życiorysie. Z Warszawą łączy go nie tylko miejsce jego śmierci oraz miejsce złożenia części jego doczesnych szczątków w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego. Do historii gen. Zajączek przeszedł jako Namiestnik Królestwa Polskiego. Funkcję tę sprawował od 25 grudnia 1815 r. aż do chwili swojej śmierci. Wielu współczesnych zarzucało mu, iż sprawował swój urząd z nadmierną uległością względem cara oraz wks. Konstantego. Był on jedynym Polakiem, który sprawował tą funkcję.
Większa część życia gen. Zajączka upłynęła jednak nie za administracyjnym biurkiem, lecz na wojennym polu. Najprawdopodobniej już w wieku 16 lat zaciągnął się do armii hetmana Ksawerego Branickiego. Brał udział w konfederacji barskiej, a następnie przez pewien czas walczył na Bałkanach z Rosją. Po powrocie do kraju dalej służył pod dowództwem hetmana Branickiego. Był posłem na Sejm Wielki w 1790 r. i w trakcie jego obrad nawiązał kontakty z polskimi jakobinami, do których przystał. Jego rewolucyjne sympatie nie przeszkodziły mu jednak później współpracować z caratem. W powstaniu kościuszkowskim był dowódcą dywizji i m.in. dowodził lewym skrzydłem polskich sił w bitwie pod Racławicami. Wysłany w Lubelskie w celu utrzymania obrony na linii Bugu, poniósł porażkę w bitwie z wojskami rosyjskimi pod Chełmem 8 czerwca 1794 r. Po klęsce pod Maciejowicami stał się faktycznym dowódcą wojsk powstańczych, mimo pozostawania na stanowisku Naczelnika Tomasza Wawrzeckiego.
Po upadku powstania i III rozbiorze Polski Józef Zajączek przeniósł się do Francji, gdzie wstąpił do tamtejszej armii i wraz z Napoleonem udał się na wyprawę egipską. Wraz z przeniesieniem się teatru wojen napoleońskich na ziemie polskie pomagał tworzyć polskie oddziały, którymi również dowodził. Za swe zasługi jego imię znalazło się na Łuku Triumfalnym na Polach Elizejskich, a Napoleon nadał mu duży majątek pod Kaliszem. W trakcie kampanii 1812 r. był jednym z głównych polskich dowódców. Podczas bitwy pod Berezyną stał się kaleką, gdyż stracił prawą nogę.
W 1816 r. Królestwo Polskie odkupiło dawny pałac Radziwiłłów przy Krakowskim Przedmieściu, przeznaczając go na siedzibę Namiestnika – gen. Józefa Zajączka. Pracami kierował znakomity architekt Chrystian Piotr Aigner. Nazwa, używana czasem i dzisiaj, „Pałac Namiestnikowski” powstała właśnie w okresie, kiedy tę funkcję sprawował Józef Zajączek.
Ilustracja: wikimedia.org
