Kartka z kalendarza – 3 marca
3 marca 1746 roku urodziła się w Warszawie Elżbieta Dorota Flemminżanka, która przeszła do historii pod nazwiskiem męża i zhispanizowanym imieniem, jako Izabela Czartoryska. Obywatelka świata i patriotka, mecenaska sztuki i kolekcjonerka narodowych pamiątek, działaczka społeczna, pamiętnikarka. Trudno by było choćby streścić jej życiorys i wymienić zasługi w tak krótkiej notatce, skupmy się więc na warszawskim etapie jej życia.
Była córką Jerzego Detloffa Flemminga, podskarbiego litewskiego, stronnika Czartoryskich, i Antoniny z Czartoryskich. Za młodu z pewnością nie była najatrakcyjniejszą partią w kręgu polskiej arystokracji: wysoka, chuda, ospowata, a do tego zupełnie niewykształcona i bez obycia. Jej małżeństwo z Adamem Kazimierzem Czartoryskim miało charakter czysto polityczny. I choć z czasem małżonkowie pokochali się i zaprzyjaźnili, ich związek miał charakter bardzo otwarty. Wspólne podróże z mężem-erudytą (w męskim przebraniu; jako młodzieniec uchodziła za przystojną, była ponoć nawet obiektem nazbyt śmiałych awansów pewnej damy) poszerzyły jej horyzonty i uzupełniły luki w edukacji.
W 1765 r. Izabela urodziła swoje pierwsze dziecko, Teresę. Ciąża bardzo poprawiła urodę księżnej; choć nigdy nie miała uchodzić za piękność, jej wdzięk i inteligencja zniewalały mężczyzn. Czartoryscy mieli w Warszawie dwie rezydencje. Zimową był Pałac Błękitny, letnią zaś – kompleks parkowy w Powązkach. Zwłaszcza ta druga, stylizowana na sentymentalną wioskę, wzbudzała podziw współczesnych. Choć miała istnieć tylko nieco ponad dwadzieścia lat, odcisnęła trwały ślad w literaturze epoki.
Małżonkowie prowadzili salon towarzyski, grywali w amatorskim teatrze i – romansowali. Kochankami Izabeli byli sam Stanisław August, z którym miała córkę Marię (później Wirtemberską), rosyjski poseł Nikołaj Repnin, ojciec Adama Jerzego Czartoryskiego i poznany w Londynie francuski diuk de Lauzun, ojciec z kolei Konstantego Adama Czartoryskiego. Należy jednak pamiętać, by nie przykładać do małżeństwa Czartoryskich dzisiejszej miary: rozwiązłej żony i męża-rogacza. Podobna swoboda obyczajowa była normą wśród europejskiej arystokracji.
Beztroskie życie Izabeli przerywa tragedia: w wyniku poparzenia umiera jej ukochana córka Teresa. Zrozpaczona matka opuszcza Pałac Błękitny, a Powązki przekształca w miejsce pamięci po córce. Wkrótce skonfliktowany z królem Kazimierz Adam przenosi się do Puław, rozpoczynając nowy etap życia i samej Izabeli.
Za epilog pobytu księżnej w Warszawie można uznać zniszczenie Powązek podczas powstania kościuszkowskiego i ostateczne zbycie ich pozostałości w roku 1796.
Ilustracja: wikimedia.org
