Kartka z kalendarza – 4 marca
4 marca 1819 roku urodziła się w Warszawie Narcyza Żmichowska, pisarka, pedagog, działaczka na rzecz emancypacji kobiet.
Żmichowska kształciła się w warszawskim Instytucie Guwernantek u samej Klementyny Hoffmanowej. Zdobyła posadę nauczycielki przy rodzinie Zamoyskich, z którymi to wyjechała do Paryża. Tam starała się uzupełnić edukację, studiując na własną rękę w Bibliotece Narodowej i przysłuchując się posiedzeniom Akademii Francuskiej. Tam też zetknęła się z poglądami lewicowymi, np. Saint-Simona, przekonującego o równości kobiet i mężczyzn. Skutkiem tego zaczęła zachowywać się w sposób wówczas kobiecie nieuchodzący, np. palić cygara czy też spierać się z mężczyznami.
Po powrocie (samodzielnym!) do Polski zaczyna pisywać do pism literackich i popularnonaukowych („Pielgrzym”, „Pierwiosnek”, „Przegląd Naukowy”). Założyła grupę, zwącą się „Entuzjastkami”. Jej członkinie domagały się, na łamach prasy i w publicznych debatach, pełni praw publicznych, społecznych i ekonomicznych dla kobiet. Układały programy edukacyjne, które dawały dziewczętom wybór i przygotowywały albo do prowadzenia domu i gospodarstwa, albo samodzielnego zarobkowania i utrzymania się. Trzeba też wspomnieć, że emancypantki również konspirowały na rzecz polskiej niepodległości. Działalność tę Żmichowska przypłaciła ponaddwuletnim więzieniem i wydaleniem na kolejnych kilka lat z Warszawy. Badacze feminizmu zgodnie uważają Entuzjastki za pionierki tego ruchu w Polsce.
Twórczość literackiej Żmichowskiej, a przede wszystkim jej korespondencja z przyjaciółkami zawierają dość wyraźne pierwiastki homoseksualne. Choć w istocie platoniczne i niewinne, dla współczesnych były bardzo gorszące, stąd wydania jej pism były starannie cenzurowane pod kątem obyczajowym. Dopiero po wielu latach Tadeusz Boy-Żeleński wydał nieocenzurowaną korespondencję Narcyzy z jej uczennicą i „wyznawczynią”, a swoją matką, Wandą Grabowską. Zapisem fascynacji i namiętności autorki jest najprawdopodobniej jej najsłynniejsza powieść, „Poganka”. Tym samym można również uważać Żmichowską za pionierkę tematyki homoseksualnej w polskiej literaturze.
Narcyza Żmichowska jest patronką XV LO w Warszawie. Imię to szkoła otrzymała, jako Państwowe Gimnazjum Żeńskie, jeszcze w 1919 roku.
Ilustracja: wikimedia.org
