Kartka z kalendarza – 25 kwietnia
25 kwietnia 1928 roku w Gołotczyźnie niedaleko Ciechanowa zmarł Aleksander Świętochowski, pisarz, publicysta, filozof, działacz społeczny; czołowy ideolog pozytywizmu warszawskiego.
Urodził się w 1849 roku w Stoczku Łukowskim. Uczył się w Siedlcach i Lublinie. Studiował w Warszawie w Szkole Głównej i Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. W Lipsku uzyskał zaś doktorat z filozofii. Nie odnajdując się w dusznej atmosferze Galicji zrezygnował z kariery akademickiej i powrócił do Warszawy.
Zajął się pisarstwem i publicystyką. Pisał do „Przeglądu Tygodniowego”, „Nowin”, a następnie założył własne pismo „Prawda”. Publikował liczne nowele i dramaty o tematyce społecznej i filozoficznej. Uprawiał krytykę literacką, skupiając się na sobie współczesnych: Sienkiewiczu i Prusie. Działał społecznie, m.in. był współzałożycielem Kasy im. Mianowskiego, fundacji wspierającej rozwój polskiej nauki.
Jak już powiedzieliśmy, Świętochowski był twórcą warszawskiej szkoły pozytywizmu. Prąd ten, będący reakcją na klęskę powstania, zakładał rozwój społeczny w duchu filozofii racjonalizmu i pozytywizmu Comte’a i Milla. Zadaniem warstw wykształconych miało być niesienie oświaty wśród ludu, a całego społeczeństwa – rozwój gospodarki, nauki i praca na rzecz liberalnie rozumianego postępu.
Jednak dzieło jego życia miało bardziej uchwytny charakter i było praktycznym wdrożeniem filozoficznych idei. Aleksandra Bąkowska, partnerka życiowa Świętochowskiego, zakupiła wieś Gołotczyzna i w 1909 roku założyła tam szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt. Trzy lata później, już wspólnie z pisarzem, założyli szkołę rolniczą dla chłopców, nazwaną Bratne. Szkoły nie miały tylko uczyć fachu, ale wychowywać młodzież na liderów swoich społeczności. Absolwent Bratnego miał być „dla ziemi synem, dla ludu bratem”. W 1912 roku Świętochowski na dobre przeniósł się do Gołotczyzny i zamieszkał w dworku Alma. Po pierwszej wojnie światowej para przekazała szkołę państwu. W 1938 podniesiono ją do rangi liceum. Placówka istnieje do dziś, jako Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. A. Świętochowskiego.
W Warszawie Świętochowski patronuje niewielkiej ulicy na Bemowie. Przy Kawęczyńskiej znajduje się z kolei dom, Willa Świętochowskich, należąca do jego rodziny i wpisana niedawno do rejestru zabytków. Pisarz został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sońsku.
Portret autorstwa Kazimierza Mordasewicza za Wikipedia Commons.
